Budama Mevsimine Girerken....

trees_cool-ispanyaDeğerli dostlar sonbahar mevsiminin son ayına girdik aylardan Kasım....

Kasım ayı; bitkiler için hazan ayı, yapraklara ayrılık vakti,  ilkbahar ayına kadar yapraklarla vedalaşma ve dinlenme dönemi başlangıcıdır. Bitkiler genelde bu dönemde (Kasım-Mart) budama çalışmalarına konu olmaktadır.

 

Budama sanat işidir. Teknik bilgi, tecrübe ve deneyim gerektirir. Zira bitki canlı bir organizmadır ve yanlış budamalarla telafisi olmayan durumlar meydana gelebilir.

 

Burada tüm budama işlemlerini ayrıntılı olarak vermek mümkün değil ancak genel esaslar hakkında bilgi vereceğim. Detaylı bilgi bahcesel budama bölümünde ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

 

  •  Anıt ağaçlarda Budama

 

Anıt ağaçlar budamanın kesin olarak yapılamayacağı doğal değerlerdir. Eşsiz doğal gelişimi ile anıt ağaç niteliği kazanmış bir ağaç budama sonucunda bu özelliğini yitirebilir. Budama ancak ilaçlama ile yok edilemeyecek zararlı ve hastalıkla bulaşma durumunda gerçekleştirilebilir. Bu durumda budama işlemi aşağıdaki aşamalarda uygulanmalıdır.

 

Öncelikle, budama için kullanılacak alet kesin olarak sterilize edilmelidir. Kalın dalların (7-8 cm) budanmasında kabuk ya da odun kısmının soyulma ya da yarılmalarına engel olmak amacıyla ağacın gövdesinden 25-30 cm uzaklıktan yapılan birinci ve ikinci kesim sonucunda dalın büyük bir bölümü uzaklaştırılmış olur. Birinci kesimde dalın aşağıdan yukarı olacak şekilde 1/3' ü kesilir. İkinci kesimde 3-5 cm ileriden yukarıdan aşağı doğru kesim yapılarak dalın tamamı uzaklaştırılır. Üçüncü kesimde geriye kalan kısım gövde üzerinde herhangi bir parça kalmayacak şekilde aşağıdan yukarıya doğru kesilerek uzaklaştırılır ve kesit yüzeyi keskin bir aletle düzeltildikten sonra macun ya da katran ile kapatılır.

 

Budama yaz (yeşil) ve (kuru) olmak üzere iki ayrı devrede yapılabilir. Yaralar ilkbahar mevsiminde kallus dokusunun faaliyeti ile çabuk kapandığından ilkbahar başlangıcı en uygun mevsim olarak düşünülebilir. Ancak bazı ağaçlar ilkbaharda budandığında fazla özsuyu kaybettiğinden daha geç dönemlerde yaz aylarında budanması daha uygundur. Yaygın olan budama mevsimi özsuyu akımının durgun olduğu kış aylarıdır.

 

Kış budamaları kışları sert geçen yerlerde şiddetli donlardan sonra yapılmalıdır. Ayrıca bu devrede ağaçların dalları sertleştiğinden kesim zorlaşabilir ve dal kırılmaları olabilir. Budamalar bu konuda bilgili ve deneyimli kişiler tarafından yürütülmeli ve peyzaj mimarının teknik ve estetik yönden deneyiminde uygulanmalıdır.

 

  •  Yaprağını Döken Ağaç Türlerinde Budama

 

Yaprağını döken türlerin budanması kuruyan, kırılan, yaralanan veya anormal gelişim gösteren dalların uzaklaştırılması yanında dikim sonrasındaki büyümenin yönlendirilmesi bakımından da önem taşımaktadır. Bu gibi ağaç türlerine dikimi izleyen ilk dönemde

Uygulanan budamalar şekillendirme budamaları olarak tanımlanmakta, şekillendirme budamalarını evrelere göre ferahlandırma, yenileme, temizleme, taç azaltma ve yeniden yapılandırma budamaları izlemektedir.

 

1. Şekillendirme Budamaları

Şekillendirme budamalarının amaçları, genç bireylerde ana gövdeyi oluşturmak, şekillendirmek ve dallar arasında yapılacak

seleksiyonlarla tepe tacını taşıyacak ana aksları belirgin hale getirmektir.

 

2. Olgun Çağa Yeni Ulaşmış Ağaçlarda Ferahlandırma Budamaları

Bu evrede uygulanması gereken budamaların amacı nihai tepe tacını şekillendirmektir.

 

3. Orta Yaşlı Olgun Ağaçlarda Yenileme Budamaları

Orta yaşlı olgun ağaçların budanmasının temel amaçları, tepe tacının hacmini koruyarak devam ettirmek ve ana dallar üzerinde yer

alan dalların yenilenmelerini elverişli kılmaktır.

 

4. Yaşlı Olgun Ağaçlarda Temizleme Budamaları

Ağaçların en muhteşem çağlarına ulaştığı ve aynı zamanda hassaslaştığı 8.gelişim evresinde yapılacak budamalar esasen bir temizleme

işlemidir. Bu evreye kadar kazanılan hacim ve dalların mekanik dirençleri dikkate alınarak, tepe tacının formunun koruması ve

bu formun devam ettirilmesi hedeflenir.

 

5. Yaşlı Ağaçlarda Taç Azaltma Budamaları Yaşlı ağaçlarda çökmenin başladığı bu evrede (9.evre) yapılacak budamalar, ağaçların

yaşamalarını kabul edilebilir güvenlik koşulları altında bir süre daha uzatabilmek amacıyla taç azaltmalarını öngörür.

 

6. Yaşlı Ağaçlarda Yeniden Yapılandırma Budamaları İkinci hayat olarak da tanımlanabilen son gelişme evresine belirli türlerin

ancak bazı bireyleri ulaşabilmektedir. 10. gelişim evresinde uygulanacak budamaların amacı, ağacın henüz canlı olan kısımlarının gelişmesini elverişli hale getirerek yaşamın devamını sağlamaktır.

 

Yaprağını döken türlerde ana budama mevsimi kış sonudur. Ancak;

- büyüme döneminde çiçek açan türlerde (Prunus sp, Malus sp., Robinia pseudoacacia, Cytisus laburnum, Cercis siliquastrum,Eleagnus angustifolia, Fraxinus ornus vb.) çiçeklenmenin geçtiği dönemlerin (geç ilkbahar),

- kanama özelliği taşıyan türlerde de (Acer sp., Juglans sp., Ulmus sp., Betula sp. vb.) öz suyu basıncının daha düşük olduğu sonbahar dönemlerinin tercih edilmesi uygundur. Budamalardan sonra çapı 3 cm den kalın olan dalların kesim yüzeyleri enfeksiyon riskine karşı yara macunları ile kapatılmalıdır.

 

  • İğne Yapraklı (İbreli) Ağaçlarda Budama

 

 Genel olarak, iğne yapraklı ağaç türlerinin budanmaları yaprağını döken türlere göre daha basittir. Bu türler, morfolojik açıdan çoğunlukla güçlü bir merkezi aksa sahip olup, budama uygulamaları açısından türlere göre dallanma tipi ve büyüme modelleri belirleyici rol oynamaktadır. İğne yapraklı türleri dallanma tipi bakımından düzenli ve düzensiz dallanan türler olarak 2 gruba ayırmak mümkündür.

          

Türler bakımından genel olarak; Pinus, Abies, Picea, Pseudotsuga türleri düzenli dallananlar, Cedrus, Cupressus, Criptomeria, Chamaecyparis, Calocedrus, Larix, Taxodium, Metasequoia, Sequoia, Sequoiadendron, Thuja, Thujopsis, Taxus, Juniperus Podocarpus türleri de düzensiz dallananlar sınıfında yer almaktadır.

       Her büyüme döneminde bir terminal ve ona eşlik eden sub terminal sürgünlerle düzenli bir dallanma sergileyen iğne yapraklı türlerde uygulanacak budamalarla;

-   terminal sürgünde biyotik ve abiyotik kökenli zararlılardan kaynaklanan çatallanmalar,

-   merkezi aksın üstünlüğüne zarar veren ve gelecekte gövde çatallanmasına yol açabilecek dallar,

-   genç bireyin doğal formundan uzaklaşmasına neden olan anormal gelişimli dallar,

-   sıkışık dallar ve sürgünler,

-   hastalıklı ve kuru dallar

düzenli olarak uzaklaştırılmalıdır. Ayrıca dikimi izeyen ilk gelişme evresinde türlerin doğal formu dikkate alınarak, anormal gelişimli, sağlıksız ve kuru olmayan en alttaki dal katında yer alan dallar, büyüme ritmine göre 2 - 3 yılda bir budanmalıdır. Bu uygulama türün habitusuna uygun bir dalsız gövde yüksekliğine ulaşılana kadar sürdürülmelidir. Abies, Picea ve Pseudotsuga gibi ana gövdenin belirginliği ömür boyunca korunan türlerde kuru dallar dışında, çoğu durumda sadece en alttaki dal katının periyodik olarak uzaklaştırılması yeterli olabilir.

       Düzensiz dallanan iğne yapraklı türlerde uygulanan budamalarda, düzenli dallanan türlerdeki budamalara ek olarak dallanmanın kontrol altında tutulmasına yönelik müdahaleler söz konusudur. Cedrus ve Larix türlerinin budanma gereksinimleri oldukça azdır. Bu gibi türlerde genç yaşlarda periyodik olarak en alttaki daların uzaklaştırılması yeterlidir. Taxodium, Sequoia, Sequoiadendron türlerinde zaman zaman uç sürgündeki çatallanmaları tekleme amaçlı budamalar gerekli olabilmektedir. Taxus, Cupressus, Chamaecyparis, Thuja, Thjopsis, Juniperus, Podocarpus vb. türlerinde de form düzeltme amaçlı budamaların yapılması gerekebilmektedir. Konik, pramidal ve sütun şeklinde düzenli bir forma sahip olan bu gibi türlerde ağaç üzerinde bir budama sütunu, pramidi ya da konisi belirlenerek formu bozan ya da dengesizlik yaratan sürgünler uzaklaştırılmalıdır. Form düzeltme budamaları gecikilmeden uygulanmalı ve mümkün olduğunca genç dallar ve sürgünler üzerinde yoğunlaştırılmalıdır. Uygun zaman dilimi ise sürgünlerin henüz odunlaşmadığı ilk büyüme evresidir.

      

 İğne yapraklı türler canlı taç yoğunluğunu % 25 ‑ 30 oranında azaltan budamaları büyüme duraklamaları yaşamaksızın tolere edebilmektedir. Budamaların her mevsim uygulanması mümkündür. Ancak, budama sonrasında kısa zamanda canlı ve zengin bir görünüm kazanabilmesi amacıyla bakım budamalarının yeni yaprak oluşumunun gerçekleştiği dönem öncesinde (kış sonu) uygulanması daha doğrudur. İğne yapraklı türlerde reçine akıntılarının yara yüzeylerini kapatması nedeniyle yaprağını döken türler gibi budama yüzeylerinin yara macunları ile kapatılmasına genellikle gerek kalmaktadır.

 

 

  • Meyvecilikte Budama

 

Budama, ağaca iyi bir şekil vermek, gelişme ve verime etki etmek, kaliteyi iyileştirmek ve çeşitli nedenlerle zararlanan yerleri onarmak amacı ile yapılan kesme sanatıdır.

 

Dikim zamanı veya bunu izleyen birkaç yıl içindeki budamanın amacı, ağaca, verime yattığı zaman kırılmaksızın meyveyi taşıyacak şekilde kuvvetli bir çatı oluşturmaktır.

Verim çağı (türlere göre 4-6 yaşından sonra) yapılan budamanın amacı, gelişme ile verim arasında bir denge oluşturmak ve yüksek kaliteli meyveyi elde edecek şekilde ağaca taşıyabileceği kadar meyve verdirtmektir.

 

Gençleştirme budaması ise verimden düşmüş yaşlı meyve ağaçlarına uygulanır. Bir süre daha fazla ürün alabilmek için yaşlı ağaçlara daha şiddetli budama yapılarak, sürgün verme ve gelişme göstermeye zorlanırlar.

 

Genel Prensipler;

Ağacın Büyüme Durumu: Meyve türleri içerisinde bir çeşit yaygın ve yatay dallı gelişirken diğeri yukarı doğru ve dik bir gelişme gösterebilir. Yaygın ve yatay gelişen bir çeşidedalların birbirine geçmesine engel olacak şekilde yukarı doğru gelişmesini teşvik edecek bir budama yapmak gereklidir. Yukarı doğru ve dik gelişen bir çeşidi de ilaçlama meyve

Seyreltmesi; hasat v.b. gibi kültürel uygulamaları kolaylaştırmak için yana doğru ve yaygın gelişmesini teşvik edecek bir budama yapmak gereklidir.

 

Budamanın Çiçek ve Meyve Bağlamaya Etkisi: Genç ağaçlara yapılacak budama çiçek ve meyveye yatmayı geciktirir.

Ancak meyveye yatan çiçek miktarının artmasına yardımcı olur. Çünkü budama ile ağaçtaki bazı gelişme noktaları da çıkarıldığından geriye kalanlara elverişli su ve azot temini dolaylı olarak artırılır.

 

Budamanın Verim ve Kaliteye Etkisi: Budama, verimde bir miktar azalma yapmasına rağmen meyve kalitesinde çok fazla bir iyileştirme yapar. Budama ile bir kısım meyve de atıldığından; geriye kalanlara yedek besin maddelerinden daha fazla pay düşer. Budama ile yaprak miktarı ve buna bağlı olarak su kaybı da azalır ve ağaçların güneşlenme ve havalanmaları artacağından meyve rengi ve iriliği artar.

 

Budama Yaralarına ve Artıklarına Yapılacak Muamele: Kesim izi 5 cm'yi geçen yaralara macun sürülmelidir. Budama artıkları da ertesi yılın hastalık taşıyıcıları olduğundan yakılmalıdır.

Budamanın Mevsim ve Zamanı: Dinlenme devresi denilen ve yaprak dökülmesi ile ilkbahar da tomurcukların patlaması arasında geçen zaman budama için uygundur. Ancak, araya donlu günler girerse, budama işi don tehlikesi ortadan kalkıncaya

kadar ertelenmelidir. Bu dönemde aynı zamanda hem işçi sorunu olmaz hem de yapraklar olmadığından kesim yerleri arasında daha iyi ilişki kurulur.

 

Ağaçların Terbiyesinde Kullanılan Sistemler: Modifiye lider (değişik doruk dallı) terbiye sistemi en çok tercih edildiği için bunun üzerinde duracağız. Modifiye-lider sisteminin çok tercih edilmesinin nedeni, diğer sistemlere göre daha kuvvetli çatal dallara sahip olması ve ana dallar arasındaki dikey mesafenin daha fazla olması nedeniyle daha çok meyve yükünü taşımasıdır. Bu sistemde kuvvetli fidanlar dikilmelidir ve ana dallar ikinci derecede çatı dallarını meydana getirinceye kadar lider dalı gelişmesi durdurulmamalıdır. Verim çağına gelmiş bir ağaçta 8-10 adet büyük yan dalı meydana gelmesine imkan verilir. Lider dalın gelişmesi türlere bağlı olarak 4-5 yıl sonra özel bir kesim yapılarak zayıflatılmalıdır.

 

 

  •  Süs Çalılarında Budamanın Genel Esasları ve Amacı

Çalılar hangi türden olursa olsunlar kuru, zarar görmüş veya hastalıklı dalları öncelikle alınmalıdır. Bütün çalılarda alçak dallar yeterli güneş ışınları almadıkları  için ölürler. Bu alt ve alçakta kalan dallar budanmalarla alınmayıp kuru halde bırakılırlarsa mantar  ve enfeksiyonlara yataklık yaparlar. Bunların alınması en iyi erken ilkbaharda yapılan budamalarla gerçekleştirilir. Çünkü çalılarda yapraklanmadan önce kar, buz ve rüzgar kırmaları gibi kış zararları kolaylıkla görülür. Bu tip ölü kısımların budanması mümkün olduğu kadar gövdeye yakın yapılmamalıdır. Bu arada sürtünen dal ve gövdeler alınır. Bu tip bakım budamaları fazla zaman almaz. Bu yönden ihmal edilmemelidir. Çalılarda çeşitli bakım yöntemleri ile bunların çiçeklenmelerini istediğimiz istikamete yöneltebiliriz.  

İstenirse çok sayıda cezb edici çiçekler açmasına yönelik bir budama uygulanır. Bazen de bitkilerin az sayıda fakat daha büyük çiçekler vermesi amaçlanır. Budamalarda tepenin iç kısımlarında bol güneş almasını ve havalanmasını sağlamak, çiçek verimini süratle arttırır.

               

            Çalılarda çiçek verimini arttırmayı amaçlayan budamalarda zaman iyi ayarlanmalı. Aksi halde beklenen neticenin tersi ile karşı karşıya kalınabilir.

                Bunun için çiçekli odunsu bitkilerin çiçeklenme şeklini bilmek gerekir. Bunların bazıları  çiçeklerine aynı yılın genç sürgünleri üzerinde oluşup aynı yıl çiçekler açarlar. Örneğin oya ağacı (Lagerstroamia indica) Kelebek çalısı (Budleae davidi) gibi bunlar erken ilkbaharda  yeni sürgünler üzerinde  çok miktarda çiçek tomurcukları oluşturur ve sonrada bol çiçeklenme meydana getirir. Çiçekleri bu şekilde yeni sürgünler oluşan bu odunsu bitkilerde budama kışın veya erken ilkbaharda yapılmalıdır. Çiçeklerin bir evvelki yılın odunlaşmış sürgünleri ancak kendisini budanmadan kurtaran dallar da görülebilir. Bu grup ağaç ve çalıların çiçeklenmeden sonra mümkün olduğu kadar erken gelecek.

                Yılın çiçek tomurcukları oluşmadan budanmaları gerekir. Örneğin, Japon Ayvası, Leylak, Altı çanı (Forsidya) çoğunlukla Mart ve Nisan aylarında çiçeklenen odunsu bitkilerdir. Bunlar Mayıs'ın ikinci yarısı Haziranda budanmalıdır.

                Çalılarda bu çiçekler tomurcuklarını oluşturma tarzı, aynı cins çalıların farklı türlerinde farklı olabilmektedir. Bu itibarla bu niteliğin cinslere göre değil, türlere göre bilmek gerekir.

                Çalılarda çiçeklenmeyi arttırmada önemli olan bu bu budamalar dışında biride onların gençleştirilmesini esas olan budamalar özellikle yaşlı çalılar için önem taşır.

                Böylece her yıl bir kısım eski gövdeler uzaklaştırılarak yerlerine çeşitli yaşta daha geç gövdelerde ikame edilerek çalı gençleştirilir. Bu tip budamalar havlu püskülü, vangelya ve filbahrilerde çok etkili olur.

                Bütün budamalarda esas daha öncede belirttiğimiz gibi çalıların doğal formunu bozmaktadır. Budamalarda budanan türe, büyüklüğüne ve budama aracına  uygun aletler kullanılmalıdır.

 

                Budama yapmak için budama yapılacak bitki türüne uygun alet ve ekipmanlar temin edilmeli, bitkilerin fizyolojik yapılarına uygun budama teknikleri kullanılmalı ve budama sonrası ekipmanlar dezenfekte edilmelidir.Ayrca budama sonrası oluşan yara yüzeyleri macunla kapatılmalıdır.

Saygılarımla..............

İbrahim DEDEOĞLU

Orman Yük. Mühendisi

 

Kaynaklar:

 

1-Prof. Dr. Hüseyin DİRİK ,"Süs Bitkilerinde Budama İlkeleri Ve Uygulama Teknikleri, 2006

2-İbrahim DEDEOĞLU "İBB Bahçıvan Kursu Budama  Ders Notları"

3-Selami Saraç "Meyvecilikte budama "


Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!
Yorum ekle

Yorum ekle

    • bowtiesmilelaughingblushsmileyrelaxedsmirk
      heart_eyeskissing_heartkissing_closed_eyesflushedrelievedsatisfiedgrin
      winkstuck_out_tongue_winking_eyestuck_out_tongue_closed_eyesgrinningkissingstuck_out_tonguesleeping
      worriedfrowninganguishedopen_mouthgrimacingconfusedhushed
      expressionlessunamusedsweat_smilesweatdisappointed_relievedwearypensive
      disappointedconfoundedfearfulcold_sweatperseverecrysob
      joyastonishedscreamtired_faceangryragetriumph
      sleepyyummasksunglassesdizzy_faceimpsmiling_imp
      neutral_faceno_mouthinnocent
Okunamayan kodu yenilemek için resmin üstüne tıklayınız