BİTKİ BUDAMA SANATI (TOPİARY ART)

Dr. Gökçen Firdevs Yücel, Peyzaj Mimarı

image002Bitki budama sanatı (Topiary Art) boyları budama işlemi ile kısaltılmış ya da doğal yapıları bodurolançalılardanheykel yaratma sanatına verilen addır. Topiary sözcüğü, Latincedeki ‘süsleme amaçlı olarak çevreyi düzenleyen bahçıvan' anlamındaki ‘Topiarius'dan gelir.

Romalılar ilk dönemlerinde, belki de Musevilerin ya da Yunanlıların etkisi altında kalarak çalılardan oluşan çitlerini, süslü şekiller vererek budamışlardır. 1000' li yılların başında, İtalya, Roma İmparatorluğu'ndan ayrı durum da iken de, İtalya' daki keşişler bitki budama sanatını sürdürmüşlerdir. Bu sanat buradan İngiltere'ye, Fransa'ya ve tüm Avrupa'ya yayılmış, Rönesans döneminde doruk noktasına ulaşmıştır. Verdiği biçimli görüntü ile bitki budama sanatı Kraliçe Viktorya döneminde de sürmüş ve bu sanata labirent şeklindeki çitler ve düğüm şeklinde bahçeler de (knot gardens) dahil olmuştur.

 

Bitki budama sanatında kullanılan çalılar ve diğer bodur bitkiler,daima yeşil kalan küçük yapraklı ya da iğne yapraklı bitkilerdir. Dal ve yaprak aralıkları sıktır ve bitişik tarzda ve/veya kolonlar halinde (örneğin yukarı doğru sivrilerek) büyümeye eğilimlilerdir. Bitki budama sanatında kullanılması yaygın bitkiler; Buxus sempervirens (Şimşir), Laurus nobilis (Defne), Ilex spp. ( Çoban püskülü), Myrtus spp. (Cezayir menekşesi), Taxus spp. (Porsuk) ve Ligustrum spp. (Kurtbağrı)' dır.

Odak noktaları yaratmak

İster saksıda isterse bahçede yetiştirilsin budama sanatının ortaya konduğu bir bitki yarattığı mimari etkiyle anında bir ilgi odağı oluşturacaktır. Seçilen budama tarzı, görüntünün yaratacağı duyguları da etkileyecektir. Ayıcıklar, yunuslar, filler ve arabalarla, şirin ve sıra dışı bir atmosfer yaratabilir, seçkin geometrik şekillerle sade ve kesimiyle güzel görünen çitler oluşturabilir.


Klasik şekillerin ve yüksek ölçeklerin kullanımı, gözleri yukarı doğru çekmede ve yerin etkisini yitirmesiyle sağlanan bir boşluk duygusu uyandırmada etkilidir. Küreler ya da piramitler gibi daha alçak şekiller, çiçekliklerin ya da yürüyüş yollarının bitiminde yer alan çarpıcı noktalardır. Piramitler ayrıca çevresinde yer alan nesnelere açı ve yükseklik kazandırır. Bu canlı şekiller heykel, çeşme gibi diğer yapıların yanlarına konurlarsa, taş ve mermerin sert çizgilerini ve parlak renklerini yumuşatarak tamamlarlar.

Bitki Budama Sanatında  Kullanılan Çerçeveler

Modern bitki budama sanatında bazen budama işlemlerini kontrol edebilmek için şekil verilmiş telden kafesler kullanılabilir ancak, geleneksel budama sanatı sabırlı olmaya ve elle yapılacak olan sürekli düzeltmelere dayanır. Kafesi örtmek üzere küçük yapraklı sarmaşıklar kullanılabilir ve birkaç ayda istenen şekil sağlanabilir.

 

Tüm portatif bitki budama biçimleri bitkilerin bir çerçeveyi örtmesi sağlanarak yapılır. Bu çerçeve; genelde bir hayvanın metalden olan iskeleti ya da bitki gövdesi üzerinde geometrik bir şekil olabilir. Bunun yanı sıra istenilen her şekil de kullanılabilir. Çerçeve temel şekli oluşturur; ayrıca dikim ve yetiştirme aşamalarında bitkiye çeşitli detaylar da ilave edilir.

 

Çerçeve iki şekilde kullanılabilir. İlkinde iskelet, istenen şekli ve bitki büyüme ortamını sağlamak üzere yosun ve çömlek malzemesi ile doldurulur. Diğerinde çerçeve boş bir kafes şeklindedir ve yanıbaşında bulunan saksıya sarılıcı bir bitki dikilerek kafesi düzgün şekilde sarması sağlanır.

 

Daha büyük çerçevelerin pek çoğu yeşil yosunla doldurulmakta ve süs amaçlı olarak kullanılan sarmaşığın ya da diğer türde sarılıcı bitkilerin yüzeyi kaplaması sağlanmaktadır. Kalp ve helezon gibi daha küçük temel şekillerin çoğu, Santolina, Cezayir menekşesi(Dwarf myrtle),Biberiye (Rostrate rosemary) gibi güzel kokuya ya da çiçeklere sahip diğer türler için idealdir.

 

Bitki Budama Sanatında Budama Şekilleri

Standart bir bitki budaması oluşturmak oldukça kolay bir işlemdir:

  • Hızla büyüyen ve son halinde oldukça dayanıklı hale gelebilecek bir bitki seçin (Böyle olduğunda bile seçtiğiniz şeyi değiştirmek zorunda kalabilirsiniz).
  • Yapraklara değmeyen yan dalları, maksimum uzunluklarına ulaştıklarında kıstırın/sıkıştırın.
  • Bitki istenen boyuta ulaştığında sonda ya da en tepede bulunan tomurcuğu/filizi yukarı doğru olan büyümeyi durdurmak üzere kesin. Bu durum dalların yaprak hizasında yanlara doğru büyümesini sağlar.
  • "Kırılma" gerçekleştiği anda gövde üzerindeki yaprakları yerden başlayarak istenen uzunluğa kadar kesin. İstenen ölçü sağlanıncaya dek başı keserek düzeltin.

Bitki budama sanatında üç tip budama şekli vardır: Serbest şekilli budama, yavaş yetişen çalılarla yapılan budama ve daha da hızlı yetişen sfagnum ile yapılan budama.

Serbest şekilli budama eneski budama tipidir. Serbestçe yayılmış çalılar ve ağaçlar budanarak ve yaprakları makaslanarak özel şekiller verilir. Bu türde budama küre, kare ya da dikdörtgen gibi geometrik şekillerde en iyi sonucu verir; karmaşık şekiller için pek uygun değildir. Standardı oluşturan tek şey budanmak üzere önceden seçilmiş bir bitki gövdesidir. Bu tip budamada belirli bir standarda uygun olarak şekil verilen bitkiler arasında özellikle Rosemary ssp. ( Biberiye ), Thyme ssp. (Kekik ) ve Lavander ssp.( Lavanta) vardır. Peyzaj içerisinde kullanılan pek çok bitkiye bitki budama sanatı ile değişik şekiller verilebilir. Bu bitkilerin en yaygın olarak kullanılanlarından biri, küre, koni ya da kare şekli verilebilen Taxus ssp. ( Porsuk.) ağacıdır.

Çalılar ile yapılan budamalarda çapı10cm' i aşmayacak şekilde, özenle tasarlanmış bir çerçeve gerekir. Bu tarz budama küre, kare ya da dikdörtgen gibi geometrik şekillerde en iyi sonucu verir; karmaşık şekiller için pek uygun değildir. Çalı kullanımı, budanmış şeklin büyüdükçe sıkışmasını ve etrafını kuşatmasını engeller. En iyi sonuç göreceli olarak daha hızlı büyüyen ve makasa gelen ve sürekli yeşil kalan çalılardan alınır. Çalılar çerçevenin toprakla temas ettiği her noktaya dikilebilir. Dikim işleminden sonra çerçeve onların üzerine doğru konumlandırılır. Bitkiler düzenli olarak gübrelenir ve sulanır. Çalılar çerçeveyi doldurmak için budanır, bağlanır ve yaprakları makaslanır. Çalılarla yapılan işlemin tamamlanması 3 ile 10 yıl alır. Olgun hale geldiğinde orijinal şeklin koruması için makaslama işlemleri sürekli tekrarlanmalıdır. 

Sfagnum ile yapılan budama yönteminde bir şeklin oluşturulması 3 aydan kısa sürebilir. Budama şeklinin "yüzeyini" oluşturmak için galvaniz kaplı birbirleriyle iç içe geçmiş altıgen zincirlerden oluşan tel çerçeveye uygulanır. Bu çerçeve mevcut değilse doldurulmak üzere bir açıklık yaratılır. Dikim malzemesi olarak sfagnum kullanılarak, çerçeve istenen şekil verilmek üzere sıkıca doldurulur. Büyük çerçeveler için 7.5cm' lik yosun tabakası oluşturulmalıdır.

EPCOT FLOWER SHOW 2006 ' DAN TOPİARY SANATI GÖRÜNTÜLERİ

 

image008image018image020KAYNAKÇA

1. Wikipedia, the free encylopedia, Topiary, http://en.wikipedia.org/wiki/Topiary#Topiary_in_the_twentieth_century

2. Mithra, S., 2005. What is topiary?, http://www.wisegeek.com/what-is-topiary.htm?referrer=adwords_campaign=topiary_ad=024541&_search_kw=topiary

3. Gallup, Barbara, 1988. The Complete Book of Topiary, Workman Pub Co.

4. Montgomery County Department of Environmental Protection, 2005. Earth Friendly Gardening Landscaping, The Green Man, Tabletop Topiary, www.montgomerycountymd.gov/ content/dep/greenman/topiary.pdf

5. Mahr, Susan, 2005. Creating a topiary, The art of shaping plants, University of Wisconsin, Madison 

6. Sherry,  Rindels, 1995.  Topiaries, Horticulture & Home Pest News,  http://www.ipm.iastate.edu/ipm/hortnews/1995/4-14-1995/topiar.html

7. Bennett, Brian, 2005. Topiary  http://www.mouseplanet.com/dtp/gardens/topiary.htm

8. Crocus gardeners by nature, 2005. Using topiary around the garden, http://www.crocus.co.uk/whatsgoingon/article/?ID=242

9. http://www.smugmug.com/community/European-Smugmuggers/keyword/landscape/1/25173392

10. http://en.wikipedia.org/wiki/Château_de_Villandry

11. http://www.topiaryartdesigns.com/Topiary%20Frame%20Pictures.htm


Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!
Yorum ekle

Yorum ekle

    • bowtiesmilelaughingblushsmileyrelaxedsmirk
      heart_eyeskissing_heartkissing_closed_eyesflushedrelievedsatisfiedgrin
      winkstuck_out_tongue_winking_eyestuck_out_tongue_closed_eyesgrinningkissingstuck_out_tonguesleeping
      worriedfrowninganguishedopen_mouthgrimacingconfusedhushed
      expressionlessunamusedsweat_smilesweatdisappointed_relievedwearypensive
      disappointedconfoundedfearfulcold_sweatperseverecrysob
      joyastonishedscreamtired_faceangryragetriumph
      sleepyyummasksunglassesdizzy_faceimpsmiling_imp
      neutral_faceno_mouthinnocent
Okunamayan kodu yenilemek için resmin üstüne tıklayınız